Giritli Sırrı Paşa’nın eseri olan ve Kazım Albayrak tarafından sadeleştirilen “İlm-i Kelâmın Özü” eseri çıktı.
Osmanlı vezir, alim ve ediplerinden olan Giritli Sırrı Paşa’nın, asıl ismi “Nakdü’l-Kelâm fi Akâidi’l-İslam” yani “İslâm Akâidinde Kelâm Eleştirisi” olan 12 fasıllık eserinin 5 fasılı, 1987 yılında Kazım Albayrak tarafından sadeleştirilmiş ve “İlm-i Kelâmın Özü” ismiyle basılmıştı. Kâzım Albayrak eserin tamamını kapsayacak şekilde çalışmasını genişletti ve dipnotlarla zenginleştirdi. Bu haliyle “İlm-i Kelâmın Özü” Şamil Yayınevi tarafından yeniden basıldı. Kitabın içindekiler kısmından önceki sahifesinde, "Bu eser, sadeleştirmemi önererek birinci basımını kelime kelime tetkik eden, yeniden yazarcasına elden geçiren ve ikinci basım için eseri genişletmemi isteyen İBDA Mimarı, mütefekkir, merhum Salih Mirzabeyoğlu'na ithaf ediyorum..." yazıyor...
Bu eser, zamanın yeni meselelerinin çözümlenmeye çalışılması ile orijinal eserden ayrışmaktadır. Bu meselelerin İslam tarihi boyunca gelmiş en büyük itikâdi tehdit ve zaaflarla gün yüzüne çıktığı göz önüne alınırsa, kitabın Nakdü'l-Kelâm’ın yeni bir anlayışla yapılan şerhi olduğunu söyleyebiliriz.
Ehl-i Sünnet'in görüşlerini ve ona muhalif olan fırkaların temelsizliğini akli ve nakli kesin delillerle ispat vazifesini ifaya dönük bir cehdin ürünü olan kitap, yenilenmesi ve reform edilmesi gerekenin “ezeli ve ebedi yeni” İslam’ın ölçülerinin değil, ona muhatap insan anlayışı/ona bakan göz olduğunu göstermeye adanmıştır.
12 fasıldan oluşan eserin girişinde İslami ilimlerin usûl meseleleri ile felsefe-hikmet-kelam ilişkilerine temas edilmiş, kitabın genelinde detaylı olarak hak ve batıl akımlar/mezhepler ve bunların kurucuları hakkında bilgiler verilmiştir.
Eserin içindekiler
Eserin Osmanlıca takdiminde şu sözler yer alır.
“Bu eser, İslam akaidinin Kur’an ayetleri, nebevi hadisler, icma-i ümmet, müctehid imamların sözleri ve büyük müfessirlerin eserleri ile sabit olduğunu hakimane bir surette şerh ve izah eder. Bunun yanında sofistler, Mu’tezile ve benzerleri gibi itirazcıların akaidimiz hakkında zan ve tereddütlerinin giderilmesine yönelik kuvvetli aklî ve naklî deliller ile hakikati ortaya koyar.”
Sadeleştirilen haliyle esere tafsilatlı olarak bakacak olursak; giriş kısmında Giritli Sırrı Paşa’nın hayatı, kişiliği ve eserlerine yer veriliyor. Ayrıca çağımızın meselelerine sistem bütünlüğünde cevaplar ve çözümler sunmak gerektiği belirtiliyor. Kelâm, fıkıh ve diğer İslâmî ilimlerin yeri ve rolünü işaretlenerek, Kelâm-Felsefe-Hikemiyât farkı, modernizm ve şuur süzgeci, İslam’a muhatap anlayış davası, sistem zorunluluğu, tefekkür-ilim ilişkisi gibi meselelere de temas etmek gerektiği belirtilerek eserin giriş bölümünde kelam, felsefe ve hikemiyat mevzuuna değiniliyor. Akaid ile kelam farkı, fıkıh ile fıkıh ilmi farkı, İslami ilimler, sapkın hareketler gibi meseleler işleniyor.
Eserin birinci kısmında Varlığın Hakikatleri başlığı altında Sofistlerin eşyanın hakikati görüşü ve safsataları yer alıyor.
Eserin ikinci kısmında Bilgi Meselesi başlığı altında bilgi edinme vasıtaları, beş duyu, haberi sadık, Resulü nebi, mucize, peygamberin haberi, akıl, zaruri bilgi, iktisabi bilgi, ilham gibi mevzular işleniyor.
Eserin üçüncü kısmında Kâinat Meselesi başlığı altında kâinatın mahiyeti, kâinatın yaratılmış oluşunun isbatı meselesi yer alıyor.
Eserin dördüncü kısmında Mutlak Varlık-Zorunlu Varlık başlığı altında sâni’, tevhid, yaratıcının ezeliliği, Allah’ın kemal sıfatları, selbî sıfatlar işleniyor.
Eserin beşinci kısmında Sıfatullah (Allah’ın Sıfatları) başlığı altında Allah’ın subuti sıfatları, Allah’ın kelamı ele alınıyor.
Eserin altıncı kısmında Allah’ın Görülmesi başlığı altında Rü’yetin manası, doğruluğu, mümkün oluşu, gerçekleşmesi; Mu’tezile’nin sem’i delillerin rü’yete delaleti konusundaki şüpheleri ele alınıyor.
Eserin yedinci kısmında Kulların Fiilleri başlığı altında kulların fiilleri hakkında Ehli Sünnetin inancı, Mu’tezile’nin görüşü, ihtiyari fiiller, kulun aksiyon gücü, emir ve teklif bahislerini işleniyor.
Eserin sekizinci kısmında Kadere İman ile Alakalı Çeşitli Meseleler başlığı altında ecel, rızık, delalet, hidayet mevzuları ele alınıyor.
Eserin dokuzuncu kısmında Ahiret başlığı altında kabir, ahiret, büyük günahlar, şirk, şefaat, iman, imanın tanımı gibi mevzular yer alıyor.
Eserin onuncu kısmında Peygamberler başlığı altında risalet, nübüvvet, mucize, kesin bilgi ve peygamberler hakkında bilgiler veriliyor.
Eserin on birinci kısmında Umumi Hususlar başlığı altında faziletçe üstünlük, hilafet, ber ve facir olanların cenaze namazı, sahabileri anma, cennetle müjdelenenler hakkındaki mevzuları ihtiva ediyor.
Eserin on ikinci ve son kısmında Değişik Bahisler başlığı altında, mest etmek, nebiz şerbeti, velinin derecesi, kuldan teklifin düşmesi, nasslar, küfrü gerektiren şeyler, kehanet, ma’dum, ölülere dua, duaya icabet, kıyametin alametleri, ictihad ve müctehid, beşerin üstünlüğü gibi mevzular işleniyor.
Tüm fasılların sonunda bir değerlendirme yapan Kazım Albayrak, eserin sonunda “Sonuç Yerine Açıklama” başlığı altında hakikati arayış yolunda nisbetimizi kurabilme, ictihad ve mezhep, yenileşme, ideolocya şartı ve ilm-i ledün, kelam ilminin encamı, iman ve aksiyon gibi meselelere değiniyor.
Dipnotlar ve açıklamalar ile bir hayli zenginleştirilmiş olan eserde tafsilatlı bir kaynakça ve dizin listesi de bulunuyor.